پاسداری از اصالت روستاهای ایران؛ مانعی در برابر تغییر بافت نامیمون و فرصتی برای رونق گردشگری و اشتغالزایی روستا گردی 

شوشان ـ ناصر مباشر، کارشناس عالی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران استان خوزستان :

روستاهای ایران، گنجینه‌های زنده فرهنگ، معماری و هویت ملی ما هستند. بافت اصیل وچشم‌اندازهای بدیع این روستاها، که قرن‌ها در تعامل با طبیعت و اقلیم هر منطقه شکل گرفته‌اند، نه تنها نشان‌دهنده ذوق و هنر ایرانی است، بلکه سرمایه‌ای عظیم برای توسعه پایدار و ایجاد فرصت‌های شغلی از طریق گردشگری روستایی به شمار می‌روند.
متأسفانه در سال‌های اخیر، شاهد تغییر تدریجی و نگران‌کننده این بافت‌های بااصالت به سمت ساخت‌وسازهای غیربومی، ناهمگون و فاقد هویت هستیم. این تغییر نامیمون، که گاهی ریشه در تقلیدهای کورکورانه و چشم و هم چشمی‌ها دارد، ضربه‌ای مهلک بر پیکره فرهنگ و اقتصاد روستایی وارد می‌سازد. ساخت‌وسازهای جدیدی که هیچ تناسبی با معماری بومی، مصالح منطقه و شرایط اقلیمی ندارند، نه تنها چهره روستاها را زشت می‌کنند، بلکه فرصت‌های بی‌نظیر گردشگری و در نتیجه اشتغال‌زایی برای ساکنان محلی را از بین می‌برند. زمانی که یک خانه روستایی اصالت خود را از دست دهد، جذابیت خود را برای گردشگرانی که به دنبال تجربه زندگی اصیل و بکر هستند، از دست می‌دهد و این به معنای از دست رفتن درآمدهای حاصل از اجاره‌بها، فروش صنایع دستی و ارائه خدمات به گردشگران است.
برای جلوگیری از این روند مخرب و حفاظت از میراث گران‌بهای روستایی، ضروری است دستگاه‌های مسئول، به ویژه استانداری‌ها، شهرداری‌ها و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با عزمی جزم و برنامه‌ریزی مدون وارد عمل شوند. در این راستا، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌گردد:

۱. تدوین و اجرای ضوابط و مقررات سخت‌گیرانه معماری بومی:
· تهیه و ابلاغ «طرح‌های هادی روستایی» با تأکید بر حفظ بافت موجود و تعیین الگوهای ساخت‌وساز جدید منطبق با معماری بومی هر منطقه.
· الزام به استفاده از مصالح بومی، رنگ‌آمیزی هماهنگ با طبیعت و رعایت اصول طراحی سنتی (مانند جهت‌گیری مناسب برای استفاده از نور خورشید و باد) در تمامی ساخت‌وسازهای جدید.
۲. ارائه مشوق‌های اقتصادی برای حفظ و بازسازی بافت اصیل:
· اعطای تسهیلات کم‌بهره بلندمدت به روستاییان برای بازسازی، نوسازی و مرمت خانه‌های قدیمی با حفظ اصالت معماری.
· معافیت‌های مالیاتی برای مالکانی که خانه‌های خود را با رعایت اصول بومی مرمت کرده و برای اقامت گردشگران آماده می‌کنند.
۳. توانمندسازی جامعه محلی و فرهنگ‌سازی:
· برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آگاه‌سازی روستاییان از ارزش‌های معماری بومی و پتانسیل‌های اقتصادی گردشگری.
· معرفی و تقدیر از روستاها و خانه‌هایی که اصالت خود را حفظ کرده‌اند به عنوان الگوهای موفق.
· استفاده از ظرفیت رسانه‌های ملی و محلی برای ترویج فرهنگ حفاظت از بافت روستایی و نشان دادن پیامدهای منفی ساخت‌وسازهای ناهمگون.
۴. توسعه زیرساخت‌های گردشگری با حساسیت بالا:
· ایجاد و بهبود امکانات اقامتی، پذیرایی و تفریحی در روستاها به گونه‌ای که کمترین تخریب را در بافت و منظر طبیعی ایجاد کند.
· راه‌اندازی تورهای گردشگری روستایی با محوریت معرفی معماری، آداب و رسوم و صنایع دستی اصیل هر منطقه.
۵. نظارت مستمر و برخورد قاطع با متخلفان:
 تشکیل کمیته‌های ناظر بر ساخت‌وساز در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها با حضور کارشناسان میراث فرهنگی و معماری.
· برخورد قانونی و جدی با افرادی که بدون رعایت ضوابط مصوب اقدام به ساخت‌وسازهای غیراصولی می‌کنند.
جمع‌بندی:
حفاظت از بافت بااصالت روستاهای ایران تنها یک وظیفه فرهنگی نیست،بلکه یک ضرورت اقتصادی برای توسعه پایدار و ایجاد اشتغال در مناطق روستایی است. این امر نیازمند عزم ملی، همکاری تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط و مشارکت فعال خود روستاییان است. اگر امروز هوشیارانه عمل نکنیم، فردا شاهد نابودی سرمایه‌هایی خواهیم بود که دیگر قابلیت بازگشت ندارند. بیاییم با هم از روستاهای ایران، این مهدهای تمدن و فرهنگ، به‌گونه‌ای حفاظت کنیم که برای نسل‌های آینده نیز قابل بهره‌برداری و افتخار باشد.